Վերածննդի հսկա Միքելանջելո, մաս 1-ին

Սրբագրեց՝ Հրայր Մանուկյան

Նա իր սիրեցյալին գրել է հետևյալ քառյակը, որում ևս մեկ անգամ արտահայտել է իր կրակոտ սերը և սրտնեղվածությունը նրա անտարբերության նկատմամբ՝

Վառվել եմ մի պաղերեսի բոցից, 

(Որն) ինձ այրում է հեռվից, ինքը՝ մնում սառցային: 

Ուժ եմ զգում գրկել բազուկները բարեձև, 

Որոնք անշարժ՝ տատանում են ողջ կայունությունն իմ:

Որպես պատասխան, նա ստացել է հետևյալը՝ «Երդվում եմ վերադարձնել Ձեր սերը: Ես երբեք ոչ ոքի չեմ սիրել ավելի շատ, քան Ձեզ և երբեք ոչ մեկի հետ չեմ ցանկացել բարեկամություն անել ավելի շատ, քան Ձեր հետ»:

Սրանք ժամանակակից արևմտյան պատմության մեջ կազմում են սիրային բանաստեղծությունների և նամակագրության առաջին ծավալուն շարքը երկու տղամարդկանց միջև՝ Միքելանջելոյի և Կավալիերիի:

Լեոնարդո դա Վինչիի և Ռաֆայելի հետ միասին, Միքելանջելոն համարվում է Վերածննդի երեք հսկաներից մեկը: Նա նոր շունչ է հաղորդել գեղանկարչությանը, քանդակագործությանը և ճարտարապետությանը: Եղել է նաև բանաստեղծ: Միքելանջելոն աննախադեպ ազդեցություն է թողել արևմտյան արվեստի զարգացման վրա: Նրա մի շարք նկարչական, քանդակագործական և ճարտարապետական գործերը դասվում են աշխարհի առավել հայտնի և սիրված գործերի շարքը: Արդեն իսկ իր կենդանության օրոք սրանք ճանաչվել են որպես գլուխգործոցներ:

Կենդանության ժամանակ փառքի հասնելու կողմնակի ազդեցություններից է եղել այն, որ իր կյանքը ավելի լիարժեք է փաստագրվել, քան Վերածննդի որևէ այլ արվեստագետի: Միքելանջելոյի համբավը հանգեցրել է նաև նրան, որ իր շրջապատը անհամար բաներ է պահպանել,  այդ թվում՝ հարյուրավոր նամակներ, գծանկարներ և բանաստեղծություններ: Մեզ հայտնի են դարձել իր ուղարկած ավելի քան 480 նամակները, 800 իրեն հասցեագրված նամակները և իր ձեռագրած ավելի քան 300 բանաստեղծություններ: Այս ծավալուն գրական ժառանգությունը լույս է սփռում նրա անձնական կյանքի և հուզական աշխարհի վրա:

Լորենզո դե Մեդիչի, Ագնոլո դի Կոսիմո,
Մեդիչի-Րիկարդի պալատ, Ֆլորենցիա:

Վաղ կյանք

Միքելանջելո Բուոնարոթթին (Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni) ծնվել է 1475թ. մարտի 6-ին, Ֆլորենցիայի մոտ գտնվող Կափրեզե գյուղում (ներկայիս՝ Կափրեզե Միքելանջելո), որտեղ իր հայրը եղել է դատավոր: Ծնունդից մի քանի շաբաթ անց ընտանիքը տեղափոխվել է Ֆլորենցիա: Իր մոր մահից հետո, երբ նա ընդամենը 6 տարեկան է եղել, Միքելանջելոն մի որոշ ժամանակ ապրել է մի դայակի և նրա ամուսնու հետ, ով քարտաշ է եղել: Այդ պահին նրա մեջ առաջացել է սեր մարմարի հանդեպ:

1488 թ. Միքելանջելոն սկսել է իր ֆորմալ կրթությունը, սակայն, մեծ հետաքրքրություն չի դրսևորել իր դասընթացների հանդեպ՝ նախընտրելով իր ժամանակը անցկացնել եկեղեցական կտավներ պատճենելով: Այդ նույն տարում նա որպես աշակերտ ընդունվել է նկարիչ Դոմենիկո Գիրլանդայոյի (Domenico Ghirlandaio, 1449-1494 թթ.) արվեստանոցում: 

Հաջորդ տարի Ֆլորենցիայի իշխանավոր Լորենզո դե Մեդիչին (Lorenzo de Medici, 1449-1492 թթ.) խնդրել է Գիրլանդայոյից առաջարկել իր երկու լավագույն աշակերտներին: Միքելանջելոն երկու ընտրվածներից մեկն է եղել: Հաջորդող 2-3 տարիների ընթացքում Միքելանջելոն հաճախել է «Պլատոնական ուսմունքի ակադեմիա» (Accademia neoplatonica) Մեդիչիների դղյակում:

Հակադիր տեսակետների հորձանուտում

15-րդ դարի վերջին տասնամյակը թեժ լարվածության պահ է եղել Ֆլորենցիայում, երբ երկու հակադիր շարժումներ բախվել են իրար:

Մի կողմում «Վերածնունդ» կոչված հիմնարար վերափոխումների շարժումն է եղել: Ֆլորենցիան գեղարվեստական, տեխնոլոգիական և գիտական զարթոնքի այն բնօրրան է եղել, որտեղ հայտնաբերվել և վերագնահատվել են դասական հունական ժառանգությունը, այդ թվում` գեղարվեստը և փիլիսոփայությունը: Վերածննդի փիլիսոփայությունը՝ Հումանիզմը, ապավինել է անհատի մտավոր ներուժին և կասկածի տակ դրել մի շարք միջնադարյան կրոնական դոգմաներ: Որպես հետևանք՝ հսկայական նորամուծություններ են ձեռք բերվել մաթեմատիկայի, բժշկության, ճարտարագիտության, ճարտարապետության և կերպարվեստի բնագավառներում: Այս նվաճումները իրականացել են շնորհիվ իշխող Մեդիչի (Medici) ընտանիքի առատաձեռն ֆինանսավորման և քաղաքում գերակշռող մշակույթի, որի տարրերից են եղել հանդուրժողականությունը, ազատ փորձարկումը և գիտական հետազոտությունը: 

Մեդիչի ընտանիքը հիմնադրել է «Պլատոնական ուսմունքի ակադեմիան»: Սա կրթական և ստեղծագործական աշխատանքների մի ոչ ֆորմալ կենտրոն է եղել, որը Մարսիլիո Ֆիչինոյի (Marsilio Ficino, 1433-1499 թթ.) գլխավորությամբ համախմբել է մեծ թվով Վերածննդի գիտնականների և արվեստագետների:

Դասական հունական ժառանգության վերահայտնաբերման և վերագնահատման գործընթացքում ակադեմիայի ղեկավարները վերահայտնաբերել են հունական դիցաբանության և փիլիսոփայության այն տարրերը, որոնք փառաբանել էին արական գեղեցկությունը և երկու տղամարդկանց միջև սերը՝ որպես ավելի վեհ մակարդակ և մտավոր կարողություններ ունեցող հարաբերություններ, քան թե հակառակ սեռերի միջև կապերը, որը համարել են ընդամենը վերարտադրության անհրաժեշտություն:

Ի թիվս հույն այլ փիլիսոփաների՝ Պլատոնը արժանացել է հատուկ ուշադրության, և իր «Երկխոսություն» գիրքը թարգմանվել է լատիներեն: Ի տարբերություն որոշ այլ փիլիսոփաների՝ Պլատոնը վաղ շրջանի իր ստեղծագործություններում փառաբանել է երկու տղամարդկանց միջև սերը (մեկը հասուն, մյուսը՝ երիտասարդ), որպես գեղագիտական և խորը հոգևոր կապ՝ բացառելով ցանկասիրությունը և մարմնական ու էրոտիկ հարթությունները (այսպես կոչված՝ «պլատոնական սեր»): Ակադեմիայի առաջնորդները փորձել են հաշտեցնել Պլատոնի մոտեցումները քրիստոնեական սկզբունքներին. նրանք երկրպագել են արական գեղեցկությունը որպես Աստծո նվեր, որը արտացոլել է Աստծո գերագույն փառքը:

«Ջիրոլամո Սավոնարոլայի դիմանկարը»,
Մորեթթո դա Բրիսշիա, 1524 թ.:

Մյուս կողմում եղել է արմատական կրոնական մի շարժում, որը գլխավորել Ջիրոլամո Սավոնարոլա (Girolamo Savonarola, 1452-1498 թթ.) անունով մի հոգևորական: Այս շարժումը դատապարտել է կաթոլիկ եկեղեցու մեջ կոռուպցիան, իշխող էլիտայի հարստությունը և շքեղ ապրելակերպը և քաջալերել է շատ պարզ ապրելակերպ և խիստ կրոնական բարոյական արժեքներ: Այն, բնականաբար, դեմ է եղել Վերածննդի աշխարհիկ «հեթանոսական արվեստին»: Իրենց հիմնական թեմաներից է եղել պայքարն ընդդեմ ամուսնությունից դուրս ցանկացած սեռական շփման, սոդոմականության և նույնասեռականության, որոնք տարածված են եղել քաղաքում:

Երիտասարդ Միքելանջելոն ենթակա է եղել այս երկու հոսանքների ազդեցությանը: 15 տարեկան հասակում նա հաճախ է եղել Լորենզո դե Մեդիչիի տանը, որտեղ նրան վերաբերվել են գրեթե որդու նման և նրան հնարավորություն են տվել շփվելու նշանավոր հումանիստների հետ: Այստեղ, նա յուրացրել է հունական անտիկ գեղարվեստը և դիցաբանությունը և ժամանակի իդեալականացված էրոտիկ տեսությունները: Սակայն նա ազդվել է նաև Սավոնարոլայի կրակոտ ելույթներից: Միքելանջելոն իրեն համարել է բարեպաշտ կաթոլիկ՝ լիովին ընդունելով քրիստոնեության մեջ ընդունված մեղք հասկացությունը: 

Ինչպե՞ս է Միքելանջելոն կարողացել լուծել այդ հակասությունները: Նա ենթադրել է, որ պատասխանը գտել է Պլատոնի մեջ՝ մի փիլիսոփա, ով ոչ միայն խրախուսել է տղամարդկանց միջև սերը, այլ այն դասել է որպես անգերազանցելի արժեք, իսկ զուգահեռաբար պահանջել է ամուրիություն, որը համահունչ է եղել կաթոլիկ ուսուցման որոշ դրվագների հետ: Միքելանջելոն փորձել է իր անձնական կյանքում հաշտեցնել և համադրել այդ երկու մոտեցումները: Սակայն, ինչպես ավելի ուշ կտեսնենք, նա չի կարողացել ընդմիշտ պահպանել ներքին իր հակասությունների հավասարակշռությունը և լիովին զսպել իր կողմնորոշումը:

ՀՈԴՎԱԾԻ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ  >>>  ԱՅՍՏԵՂ

_____________________________________________________

Վերածննդի հսկա Միքելանջելո

կենսագրություն 5 մասով

մաս 1-ին՝ Հակադիր տեսակետների հորձանուտում  >>>  ԱՅՍՏԵՂ
մաս 2-րդ՝ Հռչակ՝ որպես քանդակագործ  >>>  ԱՅՍՏԵՂ
մաս 3-րդ՝ Հռչակ՝ որպես նկարիչ  >>>  ԱՅՍՏԵՂ
մաս 4-րդ՝ Կավալիերին, նրա մեծ սերը  >>>  ԱՅՍՏԵՂ
մաս 5-րդ՝ «Ահեղ դատաստանը»  >>>  ԱՅՍՏԵՂ
տես նաև՝
Սոնետ Թոմասո դեյ Կավալիերիի համար 1  >>>  ԱՅՍՏԵՂ
Սոնետ Թոմասո դեյ Կավալիերիի համար 2  >>>  ԱՅՍՏԵՂ