Պյոտր Չայկովսկի, կենսագրություն 5 մասով, մաս 1-ին

Սրբագրեց՝ Հրայր Մանուկյան

1. Անծանոթ ուղիներում 

19-րդ դարի նշանավոր ռուս կոմպոզիտոր Չայկովսկու աշխատանքները ներառել են սիմֆոնիաներ, կոնցերտներ, օպերաներ, բալետներ և կամերային երաժշտություն: Նա եղել է առաջին ռուս կոմպոզիտորը, ով մեծ ճանաչում է ունեցել միջազգային մակարտակով: Նա չի խուսափել իր աշխատանքում ներառել արևմտյան ազդեցության տարրեր, ինչպես նաև հանդես գալ որպես հյուր-դիրիժոր Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի բեմերում: Նրա երաժշտությունը համատեղել է խորը ռուսական զգայունությունը արևմտյան դասական երաժշտության ավանդույթների հետ, որի համար նա նշանակալիորեն առանձանացել է իր ժամանակակիցներից:

Չայկովսկին եղել է չափազանց զգայուն և հուզական մի անձնավորություն: Ոմանք այս դիմագիծը կապել են իր սեռական կողմնորոշման հետ՝ պնդելով, որ, քանի որ նա չի կարողացել ազատ և անկաշկանդ ապրել իր սեռական կյանքով, իր հիասթափությունը, անհանգստությունը և զայրույթը ամբողջությամբ արտահայտել է երաժշտության միջոցով: Չայկովսկու երաժշտության մեղեդայնությունն ու զգացմունքների արտահայտման անմիջականությունը և ուժգնությունը պատճառ են հանդիսացել, որ ոմանք նրա երաժշտությունը համարեն ցանցառ և գռեհիկ:

Վաղ կյանք, վաղ վերքեր

Պյոտր Իլյիչ Չայկովսկին ծնվել է Ռուսաստանի Ուդմուրթիայում, 1840 թ. մայիսի 7 -ին: Նա սկսել է դաշնամուր նվագել սովորել հինգ տարեկան հասակից: Նրա ծնողները խրախուսել են երաժշտության ուսումը, բայց 1850 թ. որոշել են փոքրիկ Պյոտրին ուղարկել ցարական իրավագիտության ուսումնարան (Императорское училище правоведения) մայրաքաղաք Սանկտ-Պետերբուրգում: Ժամանակին սա ամենահեղինակավոր գիշերօթիկ դպրոցներից մեկն էր, որը կրթում և պատրաստում էր հիմնականում միջին խավի տղաներին՝ ռազմական և պետական կարիերայի համար:

Մորից բաժանվելը՝ գիշերօթիկ դպրոց հաճախելու համար, Չայկովսկու մոտ առաջացրել է զգացական շոկ, որը նրան տանջել է իր ողջ կյանքի ընթացքում: Մոր մահը չորս տարի անց, երբ Չայկովսկին հազիվ 14 տարեկան է եղել, է՛լ ավելի է քայքայել նրան: Նա սգացել է մոր կորուստը ողջ կյանքի ընթացքում և այն համարել է «չափազանց կարևոր իրադարձություն», որը ձևավորել է իր կյանքը: Ավելի քան 25 տարիներ անց, մի նամակում գրել է՝ «Այդ սարսափելի օրվա ամեն մի պահը վառ է մնացել ինձ համար, կարծես թե դա պատահել է երեկ»:

Ցարական իրավագիտության ուսումնարանում իր բուն ուսմանը զուգահեռ Չայկովսկին շարունակել է իր երաժշտության դասերը: Ի դեպ՝ իր մոր կորուստը նրան մղել է փորձել առաջին իր լուրջ կոմպոզիցիան՝ մի վալս՝ նրա հիշատակին: Եվ սա, փաստորեն, սկիզբն է հանդիսացել մի օրինաչափության. գտնվելով ծանր զգացական իրավիճակներում՝ նա ստեղծագործել է երաժշտական կտորներ՝ արտահայտելու համար իր ապրումները և հակադրվելու համար իր նեղվածությանը: 

Իրավագիտության գիշերօթիկում ապրելու առավելություններից մեկն այն է եղել, որ Չայկովսկին հնարավորություն է ստացել հանդիպել և ընկերանալ իր նման տղաների հետ: Այնտեղ Չայկովսկին գտել է իր առաջին գեյ ընկերներին, այդ թվում՝ հետագա բանաստեղծ Ալեքսեյ Ապուխտինին (Алексей Николаевич Апухтин) (1840-1893):

Սերգեյ Կիրեյևը

Դպրոցում նա նաև ունեցել է իր առաջին սերը: Սերգեյ Կիրեյևը (Сергей Александрович Киреев) Չայկովսկուց չորս տարի փոքր է եղել, որը այդ տարիքներում զգալի տարբերություն է: Չայկովսկու զգացմունքները Սերգեյի նկատմամբ խառն են եղել՝ դեռահասական սիր՝ ավագ եղբոր հոգատարությամբ: Ի դեպ՝ ուսումնարանն ավարտելու ժամանակ՝ 1859 թ., Չայկովսկին ունեցել է հակասական զգացողություն՝ ուրախություն ուսումը ավարտելու համար և խորը «դառնություն»՝ Կիրեյևից ստիպված բաժանվելու պատճառով:

Չայկովսկին Ցարական իրավագիտության
ուսումնարանը ավարտելիս, 1859 թ.

Երաժշտական կարիերայի սկիզբը  

Չայկովսկին սկսել է աշխատել արդարադատության նախարարությունում, բայց երբ հիմնվել է Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիան 1862 թ., որը, փաստորեն, եղել է Ռուսաստանի առաջին երաժշտական ինստիտուտը, նա ընդունվել է սովորալու երաժշտություն: Այս նախաձեռնությունը նրան թույլ է տվել անցում կատարել դեպի երաժշտական կարիերա: 

Չայկովսկին աշակերտել է նշանավոր դաշնակահար Անտոն Ռուբինշտեյնին (Антон Григорьевич Рубинштейн): Նա խորապես ծանոթացել է երաժշտական նյութի կազմակերպման եվրոպական սկզբունքներին և ձևերին: Ուսումը թույլ է տվել նրան հետագայում իր ոճում հաջողությամբ հաշտեցնել ռուսական և եվրոպական ազդեցությունները:

Նա առաջինն է եղել, ով ավարտել է Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիան: Ապա նա առաջադրվել է երաժշտության տեսության դասախոսի պաշտոնի համար նորաբաց Մոսկվայի կոնսերվատորիայում: 1867-ից 1878-ը, Չայկովսկին համատեղել է կոնսերվատորիայում իր դասախոսական աշխատանքը երաժշտաքննադատության հետ, միաժամանակ շարունակելով ստեղծագործել:

Չայկովսկին Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիայի
իր կրթության ավարտին, 1865 թ.

Լարվածություն ազգայնականների հետ

Այդ ժամանակ Ռուսական երաժշտական շրջանակներում կար մի ազգայնական հոսանք, որի նպատակն էր հենվել ժողովրդական բանահյուսության ավանդույթների վրա՝ ընդդեմ «արևմտյան ազդեցության»: Այսպես կոչված «Հզոր խմբակի» (Могучая кучка) անդամները կոմպոզիցիայի ոլորտում մասնագիտորեն վերապատրաստված չէին, բայց ինչ-որ չափով ունեին երաժշտական իմացություն: Նրանք դեմ էին եվրոպական ոճի ակադեմիական ուսուցմանը և, բնականաբար, խիստ բացասական էին վերբերվում Սանկտ-Պետերբուրգի և Մոսկվայի նորաստեղծ կոնսերվատորիաներին:

Չայկովսկու և «Հզոր խմբակի» միջև երաժշտական փիլիսոփայությունների տարբերությունների շուրջ լարվածությունը շարունակվել է երկար ժամանակ, ավելի կամ պակաս թեժացման պահերով: Այդուամենայնիվ, խմբակի անդամներից մեկի՝ Միլի Բալակիրևի (Милий Алексеевич Балакирев) համագործակցությամբ է Չայկովսկին ստեղծել իր առաջին գլուխգործոցը՝ «Ռոմեո և Ջուլիետ» նախերգանք-ֆանտազիան: Ի դեպ՝ Չայկովսկին խորապես ոգեշնչված է եղել Շեքսպիրի գրություններից, որոնց հիման վրա հետագայում կազմել է այլ գործեր: Ընդհանուր առմամբ, գրականությունը անչափ ազդեցիկ դեր է ունեցել Չայկովսկու գործունեության վրա և նա բազմաթիվ ստեղծագործություններ է կազմել ըստ Պուշկինի, Բայրոնի և Գոգոլի:

Կոնսերվատորիայի իր ուսանողներից մեկը՝ Էդուարդ Զակը (Эдуард Эдуардович Зак), եղել է «Ռոմեո և Ջուլիետ» նախերգանքի զգացական ոգեշնչման աղբյուրը: Չայկովսկին կրքոտ կերպով սիրահարվել է Զակին, ով այդ ժամանակ եղել է 15 տարեկան պատանի: Նա իր սիրո կուլմինացիայի ժամանակ է գրել նախերգանքը: Մի քանի տարի անց՝ 1873 թ., Չայկովսկին քայքայվել է, երբ լսել է Զակի ինքնասպանության մասին 19 տարեկան հասակում, անհայտ պատճառներով: Նա երբեք չի մոռացել Զակին և նրա հանդեպ իր սերը: Օրինակ՝ 14 տարի անց՝ 1887 թ. սեպտեմբերին, իր օրագրում նա կատարել է հետևյալ գրառումը․

«Կրկին մտածեցի և հիշեցի Զակին: Թե ինչպես զարմանալիորեն հստակ եմ հիշում նրան, նրա ձայնի հնչեղությունը, նրա շարժումները, բայց հատկապես՝ նրա՝ երբեմն աննախադեպ հրաշալի դեմքի արտահայտությունը: Ես չեմ կարողանում հասկանալ, որ նա այլևս չկա: Նրա մահը, այսինքն նրա լիովին չգոյությունը վեր է իմ ըմբռնումից: Ինձ թվում է, որ ես երբեք ոչ ոքի այնքան ուժգնությամբ չեմ սիրել, որքան նրան: Աստվա՜ծ իմ: Անկախ նրանից, թե այն ժամանակ ինչեր ինձ ասացին, և ինչպես եմ փորձում մխիթարել ինքս ինձ, նրա հանդեպ իմ (գործած) հանցանքը սարսափելի է: Եվ միևնույն ժամանակ, ես նրան սիրեցի, այսինքն՝ ոչ թե սիրեցի, այլ դեռևս սիրում եմ, և նրա մասին հուշերը ինձ համար սրբություն են»:

«Ռոմեո և Ջուլիետ»-ի հաջողությանը հաջորդեց Չայկովսկու դաշնամուրի առաջին կոնցերտի (աշխ. թիվ 23) պրեմիերան 1875 թ. և առաջին բալետի՝ «Կարապի լճի» (աշխ. թիվ 20) հանձնարարականը:

Տեսարան «Կարապի լիճ» բալետից

Տեսարան Մեթյու Բուրնի «Կարապի լիճ»-ի տարբերակից

Մտահոգության մշտական աղբյուր 

Հարկ է նշել, որ իր նախնական տարիների ընթացքում՝ որպես կոմպոզիտոր, հազվադեպ են եղել Չայկովսկու հաջողությունները և դրանք նվաճվել են հսկայական ջանքերի շնորհիվ: Որոշ երաժշտաքննադատներ եղել են կոպիտ և անխիղճ, որը նրա մեջ ամրապնդել են ցմահ զգայունություն քննադատության հանդեպ: Որպես նոր և դինամիկ հաղորդակցության միջոց, տպագիր մամուլը ժամանակին էական դեր է խաղացել հանրային կարծիք ձևավորելու գործում, դյուրացրել կամ կործանել նոր տաղանդների կարիերան:

Մեկ այլ գործոն, որը առնվազն իր կարիերայի վաղ տարիներին տանջել է Չայկովսկուն, եղել է իր սեռական կողմնորոշման հարցը և մասնավորապես՝ դրա բացահայտման վախը: Նա ունեցել է հակասական վերաբերմունք իր նույնասեռականության նկատմամբ: Մի կողմից, նա այն համարել է բնական և չի փորձել ճնշել իր հուզական, զգացական և սեռական գրավչությունը տղամարդկանց նկատմամբ: Ի դեպ՝ նա իրեն շրջապատած է եղել բազմաթիվ նույնասեռական և երկսեռական տղամարդկանցով: Նրա մի շարք ամենամտերիմ ընկերները և երաժիշտ գործընկերները, այդ թվում`որոշ իր նախորդ ուսանողները, ինչպես Վլադիմիր Շիլովսկին (Владимир Степанович Шиловский), եղել են նույնասեռական կամ երկսեռականներ:

Վլադիմիր Շիլովսկին

Իսկ մյուս կողմից, Չայկովսկին չի ցանկացել անտեսել հասարակական տրամադրությունները. նա բնությամբ եղել է պահպանողական: Իր սիրային կյանքի և սեռական հարաբերությունների հարցում նա եղել է շատ պարկեշտ և մեծ մասամբ առանձնացրել է այդ երկուսը: Նա չի ցանկացել բացահայտ ապրել մի ինչ-որ տղամարդ զուգընկերոջ հետ և խուսափել է սեռական շփումներից նույնասեռական կամ երկսեռական այն տղամարդկանց հետ, ովքեր իր անմիջական հասարակական շրջանակի մեջ են եղել, նույնիսկ, երբ նրանց սիրահարված է եղել: 

Սիրո և սեքսի տարանջատումը, իհարկե, եղել է խորը հոգեկան խռովմունքի աղբյուր: Իր նամակներից մեկում, նա խոստովանել է՝ «ես ճանաչել եմ սերը, բայց երբեք չեմ ճանաչել այն երջանկությունը, որը սերը կարող է հայթայթել»:

Չայկովսկին կազմել է իր դաշնամուրի առաջին կոնցերտը (աշխ. թիվ 23) 1874-1875 թ., և վերանայել է այն երկու անգամ՝ 1879 թ. և ապա 1888-90 թ.:Մենակատար՝ Միխայիլ ՊլետնևՄոսկվայի ռադիոսիմֆոնիկ նվագախումբի կատարմամբ Դիրիժոր՝ Վլադիմիր Ֆեդոսեյև

Սեռական շփումների համար, նա պարբերաբար ձգտել է անանուն հանդիպումներ նրանց հետ, ովքեր հիմնականում իր շրջանակից և նույնիսկ իր դասակարգից դուրս են եղել (սպասարկուներ, վարորդներ, և այլն): Սա է եղել, թերևս, պատճառներից մեկը, թե ինչու է նա նման հանդիպումներից հետո որոշակի զղջման և նույնիսկ մեղքի զգացում:

Անձնական հանգամանքներից բացի՝ նրան նաև մտահոգել է, թե ինչպես կարող է իր սեռական կողմնորոշման հնարավոր բացահայտումը ազդել իր ընտանիքի ու հարազատների վրա: Կարևոր է նշել, որ ժամանակին ռուս հասարակությունը անընդունելի էր համարում նույնասեռականությունը և դա նույնիսկ արգելված էր օրենքով: Սկսած 1832 թ. Նիկոլայ 1-ինից, օրենքի հոդված 995-ը արգիլում էր նույնասեռական վարքագծի բոլոր ձևերը, թեև դատարանները հակված էին սահմանափակել օրենքի մեկնաբանությունը անալ սեքսի (սոդոմականության) շրջանակում: Հոդված 995-ի համաձայն` դատապարտված անձինք սովորաբար աքսորվում էին Սիբիր, 4-5 տարվա ժամկետով:

Հարկ է նշել, որ օրենքը չէր կիրառվում բարձր խավերի ներկայացուցոիչների նկատմամբ: Ցարական ընտանիքի և ազնվականության շարքերում կային նշանավոր մարդիկ, ովքեր հայտնի էին որպես նույնասեռականներ կամ երկսեռականներ և, այդուամենայնիվ, ապրում էին անհոգ, այդ թվում՝ Մեծն դյուք Սերգեյ Ռոմանովը (Сергей Александрович) և Իշխան Վլադիմիր Մեշչերսկին (Владимир Петрович Мещерский): Չայկովսկին, սակայն, լինելով իր կարիերայի վաղ փուլում, մասամբ անհայտ մի մարդ, դեռ չէր կարող ապավինել նման ոչ պաշտոնական «արտոնությանը»:

ՀՈԴՎԱԾԻ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ  >>>  ԱՅՍՏԵՂ

____________________________________________

Պյոտր Չայկովսկի 

կենսագրություն 5 մասով

մաս 1-ին՝ «Անծանոթ ուղիներում» >>>  ԱՅՍՏԵՂ

մաս 2-րդ՝ «Դեպի ինքնահաստատում» >>>  ԱՅՍՏԵՂ

մաս 3-րդ՝ «Հստակեցում և հռչակ» >>>  ԱՅՍՏԵՂ

մաս 4-րդ՝ «Վախճան» >>>  ԱՅՍՏԵՂ

մաս 5-րդ՝ «Ժառանգություն» >>>  ԱՅՍՏԵՂ